محوطه باستانی ازبکی از محوطه‌های باستانی تاریخی ایران است که در نظرآباد و در 45 کیلومتری کرج، مرکز استان البرز واقع شده است. این محوطه گسترده باستانی از یک تپه بلند مرکزی (تپه الف) به ارتفاع ۲۶ متر از سطح زمین‌های اطراف و تعدادی تپه کوتاه تشکیل شده‌است

در کاوش‌های این محوطه باستانی، مشخص شد ازبکی دربرگیرنده 9 هزار سال بقایای فرهنگی پیش از تاریخ و اوایل دوران تاریخی ایران، از نیمه اول هزاره هفتم تا نیمه نخست هزاره اول پیش از میلاد مسیح یعنی دوران مادها است

تپه‌های محوطه باستانی ازبکی

یان تپه

یان تپه به معنای (تپه کناری) در حدود یک کیلومتری غرب تپه مرتفع ازبکی واقع شده که ابعاد این تپه بیضی شکل است. این تپه دارای آثار معماری از ملات گل و خشت است که نحوه چیدمان دیوارها نشان‌دهنده این امر است که ساکنان فلات مرکزی ایران در این محوطه، مراحل نخستین معماری خشتی را پشت سر می‌گذراند و هنوز به رموز و اصول صحیح آن پی نبرده بوده‌اند.

وجود پاشنه‌های سنگی در، نشان از آشنایی این جامعه ساکن در فلات مرکزی با فنون در سازی است.

مارال تپه

مارال تپه ه معنای (تپه آهوی نر) یکی از تپه‌های اقماری کوتاه در محوطه ازبکی است و آثار به‌دست آمده از معماری این تپه مربوط به تک دیوارها، تنور یا اجاق و گودال دور ریز منحصر می‌شود.

جیران تپه

جیران تپه در جنوب محوطه ازبکی و با فاصله 250 متری تپه مدور و تقریباً مسطح با ارتفاعی در حدود 2 متر از سطح زمین‌های اطراف و قطری در حدود 50 متر وجود دارد. در این تپه بقایای سه دوره عمده فرهنگی پیش تاریخ، عصر آهن و اسلامی شناسایی شده است.

در نخستین فصل کاوش در جیران تپه یافتن گورهای متعلق به دروه‌های اسلامی و عصر آهن در لایه‌های سطحی‌تر و بقایای لایه‌های فرهنگی متعلق به دوره‌ای از فرهنگ‌های پیش از تاریخ فلات مرکزی ، همزمان با چشمه علی و سیلک، در لایه های عمیق‌تر موجود است.

وجود بقایای معماری عظیم از هزاره اول و دوم پیش از میلاد و گورستان‌های همزمان با آن در این دوران در جیران تپه، محوطه ازبکی را به یکی از نادرترین محوطه‌های شناخته شده عصر آهن مبدل می‌کند.

از مهم‌ترین یافته‌های جیران تپه، فضای معماری ارزشمندی مربوط به پیش از تاریخ با دیوارهای رنگین و دارای دو صفحه و سکو با کاربری مذهبی (معبد) است. خصوصیات این بنا و بناهای مشابه آن در دشت قزوین جایگاه ویژه اجتماعی، فرهنگی و به ویژه مذهبی را نمایان می‌سازد.

دوشان تپه

دوشان تپه به معنای (تپه خرگوش) در فاصله نزدیک به 300 متری شمال غرب تپه ازبکی قرار دارد که کاوش در این تپه در دو دوره فرهنگی عصر آهنIII (دوره ماد) و آهنII به دست آمده است.

یافته‌های کوچک در دوشان تپه شامل اشیاء فلزی، دو درفش یکی شکسته و دیگری سالم، یک سوزن به طول 10 سانتی‌متر، دو قطعه ورقه مفرغی شبیه برگ، چندین قطعه سوزن، اشیاء سفالی، سردوک‌ها، اشیاء سنگی متفرقه و قالب‌های ریخته‌گری است.

نکته مهم در مورد این نوع قالب اینکه شواهد مربوط به استفاده از آن به دوران‌های تاریخی تعلق دارد و شاید کهن‌ترین نوع قالب شناخته شده مربوط به دوشان تپه باشد.

گوموش تپه

این تپه در غرب قپه مرتفع و در ۲۲۰ متری شمال غربی جیران تپه قرار دارد.

مارال تپه

این تپه در حدود ۵۰ متری دامنه غربی تپه مرتفع بر سر راه دوشان تپه قرار دارد.

تپه مرتفع ازبکی (دژ مادی)

محوطه ازبکی در اواسط هزاره دوم پیش از میلادبه شهر بزرگی تبدیل شد. در مرکز این شهر و بر روی بقایای باستانی و پیش از تاریخ، تپه‌ای در ارتفاع ۱۲۰۰ متر ارتفاع از سطه دریا و با ۲۶ متر از سطح زمین‌های همجوار، قلعه‌ای به وسعت تقریبی ۲۲۰۰ متر مربع با حصاری عظیم به عرض ۷ متر ساخته شد. از این تاریخ تا پایان عصر پادشاهی مادها سه قلعه دیگر بر روی ویرانه‌های نخستین قلعه بر پا شد که آخرین آن‌ها دژ مادی با وسعتی بالغ بر ۹۰۰ متر مربع است. این تپه که خود کهن دژ این محوطه باستانی است به تپه ازبکی معروف است